DYSLEKSJA ROZWOJOWA to nazwa całego zespołu trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, w uproszczeniu zwanego dysleksją. Określenie „rozwojowa” oznacza, iż opisane trudności występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej. „Dysleksja nabyta” to utrata już opanowanej umiejętności czytania, co zdarza się wyniku urazu mózgu, na przykład po wypadku. Trudności o charakterze dyslektycznym są spowodowane zaburzeniami niektórych funkcji i ich integracji, uwarunkowanymi w nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.

Trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja rozwojowa) mogą występować w trzech formach – w postaci izolowanej, np. tylko w postaci trudności z nauczeniem się poprawnej pisowni, lub jako zespół dwóch lub nawet trzech form tych zaburzeń:

–DYSLEKSJA – specyficzne trudności w czytaniu, którym najczęściej towarzyszą trudności w pisaniu;

–DYSORTOGRAFIA – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne);

–DYSGRAFIA – niski poziom graficzny pisma (tzw. brzydkie pismo).

PRZYCZYNY DYSLEKSJI:

Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie (polietiologia), wskazuje się na :

– dziedziczność,

– zmiany anatomiczne

– zaburzenia fizjologiczne układu nerwowego (w okresie ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu)

– zaniedbanie środowiskowe

Brak szybkiej interwencji pogłębia zaburzenia i trudności dziecka.

Symptomy dysleksji rozwojowej

Jak objawiają się specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu?

Symptomy dysleksji można zaobserwować w:

– czytaniu: wolne tempo czytania, słaba technika czytania (przedłużony etap głoskowania), znaczna liczba błędów, charakterystyczny rodzaj błędów (zależne od dysfunkcji, które są przyczyną tych trudności), słabe rozumienie przeczytanego tekstu i niechęć do czytania;

– pisaniu: trudności w pisaniu ze słuchu, ze wzoru i z pamięci, charakterystyczne błędy w pisaniu (zależne od dysfunkcji, które są przyczyną tych trudności);

–  zachowaniu: objawy nieharmonijnego rozwoju psychomotorycznego. Przejawiają się one jako tak zwane deficyty, czyli opóźnienia rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych.

Objawy dysleksji rozwojowej zmieniają się na poszczególnych etapach rozwoju i edukacji. Inne są w okresie poprzedzającym naukę , odmienne w okresie nauczania początkowego, a jeszcze inne na poziomie starszych klas szkoły podstawowej, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. Dysleksja nie ustępuje samoistnie, należy ją postrzegać jako problem całego życia, stąd u osób dorosłych też obserwuje się jej charakterystyczne symptomy.

Wiek przedszkolny – klasa „O”

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, podczas gdy już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy tzw. ryzyka dysleksji.

Są to:

– opóźniony rozwój mowy;

– mała sprawność i koordynacja ruchów podczas zabaw ruchowych, samoobsługi, rysowania i pisania (brzydkie pismo);

– wadliwa wymowa, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, błędy gramatyczne;

– trudności z różnicowaniem głosek podobnych oraz z wydzieleniem sylab, głosek ze słów i ich syntezą;

– trudności z wykonywaniem układanek i odtwarzaniem wzorów graficznych;

– oburęczność;

– mylenie prawej i lewej ręki;

– trudności w czytaniu pomimo dobrej inteligencji oraz braku zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego. Objawy dysleksji mogą zostać zauważone zbyt późno, jeśli rodzice i nauczyciele nie znają problemu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, a symptomy ryzyka dysleksji traktowane są jako typowe zachowania małego dziecka, z których samoistnie się „wyrasta”.

Zastosowanie Skali Ryzyka Dysleksji (M. Bogdanowicz, „Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie”, Gdańsk 2002) powinno zwrócić uwagę dorosłych na ujawnione odchylenia od normy. Stwierdzenie umiarkowanego i wysokiego stopnia ryzyka dysleksji oznacza konieczność przeprowadzenia badania diagnostycznego w poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz udzielenia profesjonalnej pomocy w postaci terapii pedagogicznej, wspierającej pracę rodziców.

Nauczanie początkowe: klasy I–III

O ryzyku dysleksji można jeszcze mówić w klasie pierwszej. W drugiej klasie również możemy użyć tego rozpoznania – jako wstępne – jeśli nie znamy dobrze dziecka lub jeśli jest ono wyraźnie zaniedbane środowiskowo. W takich wypadkach nie jesteśmy bowiem pewni, czy symptomy trudności nie są skutkiem wyłącznie okresowych braków rozwojowych i dydaktycznych, które można szybko wyrównać odpowiednimi zabiegami pedagogicznymi. W innych wypadkach mogą być podstawy do rozpoznania dysleksji rozwojowej.

Symptomy dysleksji rozwojowej w nabywaniu umiejętności szkolnych: czytania i pisania.

 Symptomy w zakresie czytania:

Nasilone trudności w nauce czytania, przejawiające się w jednej z form:

– mało błędów, lecz wolne tempo czytania, prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), słabe rozumienie tekstu;

– bardzo szybkie tempo czytania, lecz z wieloma błędami, domyślanie się treści na podstawie kontekstu, często niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego tekstu.

SYMPTOMY W ZAKRESIE PISANIA:

Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju funkcji wzrokowych (spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej), przejawiające się jako:

– popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów ze wzoru;

– trudności z zapamiętaniem alfabetu;

– trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter lub liter o skomplikowanej strukturze (np. F, H, Ł, G);

– mylenie liter podobnych pod względem kształtu (np. l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e, a-ę, e-ę);

– mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. pb-d-g, m-w, n-u).

Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju funkcji słuchowo-językowych (przede wszystkim aspekt fonologiczny funkcji językowych, czyli spostrzegania słuchowego dźwięków mowy, a także uwaga i pamięć fonologiczna):

– nasilone trudności w pisaniu ze słuchu (dyktanda);

– mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym pod względem słuchowo-artykulacyjnym (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g);

– trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i-j;

– trudności z zapisywaniem głosek nosowych: ą-om, ę-en; – częste opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab;

– pisanie wyrazów bezsensownych.

Trudności z opanowaniem poziomu graficznego pisma związane z opóźnieniem rozwoju ruchowego i koordynacji wzrokowo-ruchowej, przejawiające się jako: – nieprawidłowe trzymanie narzędzia graficznego (ołówka, pióra);

– nadmierne ściskanie pióra podczas pisania oraz nieprawidłowy (nadmierny lub zbyt słaby) nacisk pióra na papier;

– wolne tempo pisania, szybkie męczenie się ręki;

– niekształtne litery;

– nieprzestrzeganie liniatury;

– nieprawidłowe łączenie liter;

– mało czytelne pismo.

Jeżeli wyżej wymienione symptomy oraz trudności w czytaniu i pisaniu utrzymują się w klasie drugiej pomimo pomocy rodziców w domu i właściwej pracy nauczyciela w szkole, konieczne jest badanie diagnostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Jedną z przyczyn tych objawów i trudności może być dysleksja rozwojowa.

Wiek szkolny – klasy IV–VI

Symptomy w zakresie czytania.

Nasilone trudności w nauce czytania, przejawiające się w jednej z form:

– czytanie z małą liczbą błędów, lecz w wolnym tempie, prymitywna technika (sylabizowanie trudnych wyrazów) i niedokładne rozumienie tekstu;

– bardzo szybkie tempo czytania, lecz z wieloma błędami, wynikające z domyślania się treści na podstawie kontekstu, często niewłaściwe i niedokładne rozumienie przeczytanego tekstu;

— słabe rozumienie tekstu i niechęć do czytania.

Pisanie: nieprawidłowa pisownia, dominują błędy ortograficzne.

Niepoprawna pisownia związana z opóźnieniem rozwoju funkcji wzrokowych (spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej), co przejawia się jako:

– popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów ze wzoru;

– błędy wynikające z mylenia liter podobnych pod względem kształtu (np. l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e, a-ą, e-ę) lub z mylenia liter podobnych pod względem kształtu, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. p-b-d-g). Niepoprawna pisownia związana z opóźnieniem rozwoju funkcji słuchowojęzykowych (przede wszystkim aspektu fonologicznego funkcji językowych, czyli spostrzegania słuchowego dźwięków mowy, również uwaga i pamięć fonologiczna), także aspektu morfologiczno-syntaktycznego, przejawiające się jako:

– nasilone trudności w pisaniu ze słuchu (dyktanda);

– błędy wynikające z mylenia liter odpowiadających głoskom podobnym pod względem słuchowo-artykulacyjnym (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g);

— błędy w zapisywaniu zmiękczeń, głosek i-j;

– błędy w zapisywaniu głosek nosowych: ą-om, ę-en;

– częste opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab.

Trudności z opanowaniem poziomu graficznego pisma związane z opóźnieniem rozwoju ruchowego i koordynacji wzrokowo-ruchowej, przejawiające się jako: – nieprawidłowe trzymanie narzędzia graficznego (ołówka, pióra);

– nadmierne ściskanie pióra podczas pisania oraz nieprawidłowy (nadmierny lub zbyt słaby) nacisk pióra na papier;

— wolne tempo pisania, szybkie męczenie się ręki;

– niekształtne litery;

– nieprawidłowe łączenie liter;

– mało czytelne pismo.

W tym też okresie pojawiają się trudności w innych przedmiotach szkolnych niż język polski. Duże problemy mogą sprawiać uczniom z zaburzeniami percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci wzrokowej takie przedmioty szkolne, jak:

– geografia (zła orientacja na mapie, w stronach świata); — arytmetyka (odczytywanie liczb od prawej do lewej strony, mylenie znaków nierówności, trudności z przestrzenną organizacją zapisu działań w „słupkach”, trudności z operowaniem długimi liczbami, z wieloma zerami lub miejscami po przecinku);

– geometria (rysunek uproszczony, schematyczny);

– chemia (zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych);

– muzyka (czytanie i zapis nut).

Uczniom z zaburzeniami percepcji słuchowej dźwięków mowy, funkcji językowych i pamięci słuchowej trudności sprawiają:

– języki obce (zapamiętywanie słówek, odróżnianie podobnych wyrazów, prawidłowa wymowa);

– biologia (opanowanie terminologii);

– historia (zapamiętywanie nazwisk, nazw, dat, orientacja w czasie – chronologia);

– arytmetyka (zapamiętywanie szeregów cyfr, szczególnie wspak, utrwalenie tabliczki mnożenia oraz liczenie w pamięci).

Trudności pojawić się mogą również w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej sprawności motorycznej:

– kultura fizyczna (niektóre ćwiczenia, np. równoważne, układy gimnastyczne);

– sztuka, geometria, biologia, geografia (rysowanie).